عصر اطلاعات و گسترش خطوط ارتباطات فراگیر، سایبر توانسته است جاى خود را در فضاى سنتى ارتباطى باز کند. لذا پرداختن به آن در جهت شناخت لازم مى‌نماید. در این مقاله بررسى فرهنگ سایبر و نظریات مربوط به آن مورد بررسی قرار می گیرد.مسائلى که براى نظریهپردازان در حوزه فرهنگ در فضاى مجازى مطرح مى‌شود عبارت است از مسائلى چون شکل‌گیرى فرهنگ جدید، بازنمایى و درک از واقعیت مجازى و هویت. اهمیت و قدرت اشکال اجتماعى مانند اجتماعات مجازى و گفتمان فضاى مجازى در فرهنگ عامه و حوزه‌هاى دیگر.
پس از آنکه فضاهاى مجازى مطرح گشتند به تدریج خرده فرهنگ‌هاى مجازى به تبع آن پا به عرصه ظهور گذاشتند. آنچه که این خرده فرهنگ‌ها را به وجود آورد جماعت‌هاى مجازى بوده‌اند و از آنجا که هر فرهنگى ساخته و پرداخته فضاى خود است فضاى مجازى نیز فرهنگ خاص خود را پروراند. جماعت‌هاى مجازى نیز در چنین فضایى ضمن آنکه فضاى خاص خود را دارند، هویت‌های خاصی را در آن تعریف مى‌کنند.
آنچه که مهم است چگونگى این هویت‌هاست. آیا درست همان چیزی هستند که با آن در فضاى واقعى شناخته مى‌شوند؟ یا هویتى فراتر از هویت وجودى واقعى افراد می باشند؟
هویت‌ها در فضاى سایبر
منظور از انعطاف‌پذیرى هویتى آن است که افراد مى‌توانند در فضاى سایبر به دلیل عدم وجود راهنماهاى چهره‌اى از خودبازنمایى دیگرى را نشان دهند.
فضاى سایبر و جذابیت‌هاى آن به تدریج مورد توجه بسیارى از نظریهپردازان قرار گرفت و به تدریج مفاهیم جدیدى در این باره مطرح گشت که در ادامه به تعدادى از این نظریات و اصطلاحات اشاره مى شود.
سایبر فمینیسم: در سال 1998 شرکت داده‌هاى بین‌المللى اعلام کرد که در چند سال آینده تعداد زنان کاربر اینترنت در ایالات متحده از مردان بیشتر خواهد شد در حالى که زنان در ابتدا کمتر از 3 درصد کاربران اینترنت در آمریکا را تشکیل مى‌دادند. سایبر فمینیسم در ابتدا به انگیزه مخالفت با گفتمان‌هاى ضد فمینیستى ظاهر شد گروهى از پیشروان حوزه" سایبر فمینیسم" ادعا کردند ذهنیت زنانه مى‌تواند منطق فناورى را دگرگون کرده و خسارات ناشى از آن را کم کند. آنها معتقد بودند باید از فضاى مجازى براى همه‌گیر کردن گفتگو در مورد امورى مانند هویت، ارتباط، قدرت و جنسیت استفاده کرد. آنها این کار را نه تنها براى بررسى نظریه‌ها بلکه به عنوان روشى براى تعیین نقش زنان در ابتداى قرن بیستم توصیه می کردند.
قدرت مجازی: بر طبق تعریف جردن، قدرت مجازى به سه قسم تقسیم مى‌گردد: فردی، اجتماعى و تصوری
فردی: نوعى از قدرت در مورد فرد وقتى اتفاق مى‌‌افتد که او به توانایى لازم براى دسترسى و استفاده از امکانات براى تماس با دیگران برسد.
- اجتماعی: زمانى که براى یک گروه این توانایى به وجود بیاید نوع اجتماعى این نوع از قدرت ایجاد مى‌شود
قدرت مجازى تصورى زمانى واقع مى‌شود که یک ایدئولوژی، جنبش یا حرکت اجتماعى به امکانات جدید ارتباطى دسترسى پیدا کند.
سایبر پانک: ترکیبى از دو کلمه "سایبرنتیکس" و" پانکس" است. این واژه بر روى مسائلى همچون هکرها، فناورى‌هاى ارتباطى پیچیده، کامپیوترها، هوش مصنوعى و غیره متمرکز مى‌شود.
روابط مجازی: در این پدیده دو یا چند نفر از طریق کامپیوتر باهم ارتباط برقرار مى‌کنند و براى هم پیام‌هایى تحریک کننده و حتى غیراخلاقى و جنسى مى‌فرستند. روابط مجازى انواع مختلف صوتی، تصویری، نوشتارى و ... دارد. این روابط مى‌توانند در زمان پایدار یاناپایدار باشند.
دموکراسى سایبر: مفهومى است که در آن اینترنت به عنوان عامل ارتقا دهنده مشارکت و به تبع آن دموکراسى دیده مى‌شود.
سایبر درام: مفهوم سایبر درام را ابتدا فردی به نام موراى (2002) مطرح کرد. از نظر او ظرفیت‌هاى موجود در فضاى مجازى باعث مى‌شود بقیه رسانه‌ها از جمله تلویزیون رفته رفته خود را در شکل جدید در فضاى مجازى مطرح کنند.
اعتیاد اینترنتی: یونگ (1996) معتقد است اعتیاد اینترنتى به معناى استفاده بیش از حد از اینترنت است که گاهى به بیمارى‌هاى جسمى یا روانى منجر مى‌شود. از دید او اتاق‌هاى گفتگو منبع اصلى اعتیاد اینترنتى هستند. برخى محققان نظر او را مورد نقد قرار مى‌دهند. کسانى مانند "شرر" معتقدند اعتیاد به اینترنت با اعتیاد به موادمخدر نه به لحاظ پیامدهاى روانى و نه به لحاظ پیامدهاى جسمى قابل مقایسه نیست و بنابراین به کار بردن لفظ اعتیاد براى استفاده بیش از حد از اینترنت چندان منطقى به نظر نمى‌رسد.
افسردگى اینترنتی: واقعیت در مورد اینترنت این است که گاهى این رسانه جدید باعث بروز یکسرى پیامدهاى روانى براى کاربران مى‌شود. به عنوان مثال اینترنت امروزه بخش بزرگى از زمانى را که مى‌توانیم با خانواده بگذرانیم به خود اختصاص مى‌دهد و تمامى حوزه‌هاى فعالیت روزمره را تحت شعاع قرار مى‌دهد. و از همه مهمتر آنکه برقرارى ارتباط واقعى را با افراد واقعى محدود مى‌کند. مواردى از افسردگى بر اثر استفاده مداوم از اینترنت مشاهده شده که ثابت مى‌کند این افسردگى چیزى بیش از یک فرض است.
قماربازى اینترنتی: قمار بازى اینترنتى هر نوع فعالیتى است که از طریق اینترنت صورت مى‌گیرد و شامل نوعى شرکت در قرعه، شرط‌بندى یا انجام فعالیتى مبتنى بر بخت و اقبال با هدف رسیدن به پول، جایزه، یا نوعى امتیاز است (علیرضا دهقان، 1384چ)
ویژگى‌هاى روانشناختى و انسانى فضاى مجازى و نظریه‌هاى ارتباطى با روانشناسى ارتباط نزدیکى دارند که در ادامه، ویژگى‌هاى روانشناختى فضاى مجازى بررسی می شود.
کاهش احساسات: به دلیل اینکه اغلب ارتباطات در این فضا به صورت نوشتارى است ، فاقد احساساتی است که در فضاى واقعى از طریق قدم زدن، سخن گفتن و ... به دست مى‌آید. افراد با وجود امکانات ارتباطى در فضاى مجازى دیگر اهمیتى به کیفیت روابط نمى‌دهند. و این مسئله به کاهش بیشتر احساسات منجر مى‌شود.
متن‌گرایی: على‌رغم امکانات چند رسانه‌اى موجود در فضاى مجازى هنوز هم، قسمت عمده‌اى از ارتباطات در فضاى مجازى را ارتباطات متنى در قالب ایمیل و چت تشکیل مى‌دهد. ارتباطات متنى مى‌تواند شکل جدیدى از هویت مجازى را شکل دهد این امر شاید بتواند امکان تقویت قدرت تکلم را از فرد گرفته و توانایى فرد رادر بیان و گفتگو کاهش دهد.
دریافت‌هاى جایگزین: در ارتباطات مجازى شما مى‌توانید دیوارها را بشکنید، به حوزه خصوصى دیگران وارد شوید و حرف‌هایى که حاضر نیستند در ارتباط چهره به چهره به شما بگویند را بشنوید.
جایگاه‌هاى مساوى شده: با کمى چشم‌پوشى مى‌توانیم مدعى شویم که جایگاه طرفین گفتگو در ارتباطات مجازى برابر است. برخى از متخصصان به این ویژگى فضاى مجازى دموکراسى شبکه مى‌گویند.
فرامکانی: نقش جغرافیا در تعیین ارتباطات مجازى بسیار کمتر از نقش آن در ارتباطات واقعى است. به عنوان مثال یک مرد تاجر آمریکا مى‌تواند از طریق یک پایگاه ارائه دهنده خدمات اینترنتى در آلمان با یک متخصص امور تبلیغاتى در ایران ارتباط برقرار کند البته این ویژگى از لوازم جهان مجازى در عصر اطلاعات و فناورى است. اینکه مرزها برداشته مى‌شود.
گوناگونى اجتماعی: در اتاق‌هاى گفتگو، افراد مختلف با جایگاه‌هاى اجتماعى متفاوت در مورد یک یا چند موضوع خاص به گفتگو مى‌نشینند و نظرات خود را بیان مى‌کنند این امر گرچه کاربر را به تبادل اطلاعات وا مى‌دارد اما قطعا از لحاظ کیفى با تشکیل چنین اجتماعاتى در فضاى واقعى قابل قیاس نمى‌باشد.
قابلیت ذخیره‌سازی: یکى از خصوصیات برجسته ارتباطات مجازى قابلیت ذخیره‌سازى محتواى آن است. بدون آنکه در محتوا دخل و تصرفى صورت گیرد.
.روزنامه رسالت - نوشته نفیسه منوچهری راد
نوشته شده توسط حامد عزیزخانی در چهارشنبه 87/6/13 و ساعت 7:0 صبح | نظرات دیگران()
